Tworzenie map
Źródła
Podstawowym materiałem źródłowym są mapy topograficzne, w skalach identycznych jak mapa turystyczna, bądź większych. Dla mapy TPN w skali 1:25 000, odpowiednia byłaby mapa topograficzna 1:25 000, niestety taka obecnie nie istnieje. Stąd, trzeba skorzystać z mapy topograficznej w większej skali, tj. 1:10 000. Mapa topograficzna ma swoją aktualność, wynosi ona zazwyczaj kilka-, kilkanaście lat wstecz, stąd może być pomocne skorzystanie ze zdjęć lotniczych lub najświeższych obrazów satelitarnych.
Równie istotne są materiały pisane, w tym przewodniki, rozkłady jazdy, gazety i czasopisma regionalne oraz tablice informacyjne ustawione w terenie. Nieocenionym źródłem informacji staje się obecnie internet.
Makieta
Zasięg mapy winien być zgodny z tytułem na okładce. Wydawca jest uzależniony od formatu papieru i skali mapy. Z jednej strony byłoby korzystne umieszczenie jak największej liczby informacji, z drugiej – im większa płachta papieru, tym większe koszty a więc i cena, oraz trudności w używaniu mapy. W terenie najwygodniejsza byłaby mapa wielkości pocztówki, tyle że taka mogłaby przedstawiać ledwie okolice schroniska. Wydaje się, że szerokość mapy wynosząca 120 cm jest wielkością maksymalną dopuszczalną, choć można spotkać mapy, np. samochodowe z obszaru Polski, w formacie jeszcze większym, do 140 cm.
Oprócz tytułowego obszaru, mapa musi pokazywać jego najbliższe otoczenie. Dla Tatr równie ważne jest bliskie Podhale, jako baza wypadowa w góry i rekreacyjna na czas niepogody.
Redakcja
Opracowywanie mapy rozpoczyna się od wygenerowania siatki kartograficznej. Dla mapy Tatr w skali 1:25 000 odpowiednia jest gęstość oczek co 1' geograficzną. W tak przygotowaną siatkę można wpasować mapy źródłowe, zdjęcia lotnicze czy obrazy satelitarne.
Jako pierwsza redagowana jest hydrografia, czyli rzeki (w Tatrach są to nawet niewielkie strumyki i potoki okresowe), jeziora czyli tatrzańskie stawy oraz podmokłości. Dla turysty bardzo ważne są źródła oraz atrakcyjne wizualnie wodospady. Rzeki, tak jak i inne elementy mapy, podlegają generalizacji, czyli skomplikowanemu procesowi uproszczenia.
Na mapie terenów górskich najbardziej pracochłonne jest wykreślenie poziomic. Szczególnie w Tatrach jest ich wyjątkowo dużo. Poziomice muszą plastycznie pokazywać grzbiety, doliny rzeczne (V-kształtne) i polodowcowe (U-kształtne), większe żleby, moreny itp. Jeśli poziomic będzie za dużo, na stromych stokach zleją się w nieregularną plamę, jeśli za mało – teren wyjdzie wyokrąglony.
Drogi wraz ze ścieżkami to bodaj najważniejszy element mapy turystycznej, po nich porusza się człowiek. W Tatrach ścieżek ubywa, gdyż w parku narodowym nie można z nich korzystać. Stare zarastają, nowe powstają jedynie na obszarach intensywnie zagospodarowanych, np. w pobliżu schronisk.
Szlaki turystyczne muszą być wniesione z niezwykłą precyzją. W Tatrach może od tego zależeć ludzkie życie. Ich przebieg podlega częstym zmianom. Są skracane lub wydłużane przez pracowników konserwujących oznaczenia. Lawiny kamienne lub osuwiska powodują przemieszczenie podłoża i konieczność nowego wytyczenia szlaku. Rysuje się obecnie tendencja do przenoszenia szlaków ze żlebów i piargów na litą skałę (np. podejście na Zawrat od północy), co często wiąże się z koniecznością instalowania sztucznych ułatwień. Konsekwencją wiatru halnego są połamane drzewa, to też często przyczyna zmiany przebiegu szlaku. Wreszcie, niektóre odcinki są okresowo zamykane, z powodu remontu, jak to do niedawna było ze wschodnią częścią Orlej Perci, lub trwale, z powodu ochrony przyrody, jak w przypadku szlaku z Juraniowej Doliny na Bobrowiecką Przełęcz.
Używając mapę trzeba mieć świadomość, że jeśli szlak jest narysowany równolegle do drogi, a ta jeszcze biegnie np. obok strumienia, to znak tego szlaku jest bardzo przesunięty w stosunku do prawdziwego położenia, nawet o 2 mm czyli 50 m w terenie! (skala 1:25 000), np. w Kościeliskiej Dolinie. To samo w przypadku 2-3 szlaków biegnących razem, np. w Gąsienicowej Dolinie, przebieg tylko jednego z nich jest prawdziwy.
Najbardziej widocznym na mapie elementem jest pokrycie roślinne. W Tatrach jest ono szczególnie urozmaicone z uwagi na istnienie pięter roślinnych. Trzeba kolorystycznie zróżnicować lasy, kosodrzewinę i hale. Powinny odróżniać się łąki i polany, wiatrołomy i świeże nasadzenia.
Teren górski wymaga cieniowania, a Tatry - również rysunku rzeźby skalnej. Taką pracę może wykonać jedynie najwyższej klasy fachowiec, stąd często spotyka się mapy bez tych elementów. Dawniej, cieniowanie rysowało się ołówkiem na blasze powleczonej papierem, obecnie kreśli się tabletem w programie graficznym. Pomocny w jego opracowaniu może być cyfrowy model terenu, z którego cieniowanie generuje się w sposób automatyczny.
O bogactwie mapy świadczy przede wszystkim ilość i zróżnicowanie symboli punktowych oraz nazw. Tatry są regionem szczególnym, o wyjątkowo rozwiniętej infrastrukturze turystycznej oraz bogatym nazewnictwie. W skali 1:25 000 w niektórych rejonach, np. Gąsienicowej Hali, Orlej Perci, Giewontu czy Zakopanego trudno jest zmieścić to wszystko, co by się chciało. Kartograf decyduje, jaka będzie wielkość symboli i nazw, im większe tym mapa jest czytelniejsza ale można ich mniej zmieścić. Na naszych mapach stosujemy nazwy bardzo duże, np. dla dolin, umożliwia to szybką orientację w topografii. Z drugiej strony, dla wielu mało istotnych obiektów dajemy nazwy mikroskopijne; to opisy dla osób pragnących więcej dowiedzieć się o terenie.
Prace
towarzyszące
W opracowywanie mapy jest zaangażowanych kilka, kilkanaście osób. Legenda musi zostać przetłumaczona na kilka języków, niekiedy nawet 7. Teksty w informatorze muszą być napisane przez osoby dużo wędrujące po górach. Wymaga tego również wyliczenie czasów przejść.
Coroczna aktualizacja oznacza częsty pobyt w Tatrach, bynajmniej nie w celach turystycznych. Stała współpraca z przewodnikiem jest niezbędna.
Najcenniejsze są uwagi użytkowników map. Można je zebrać jedynie na szlaku i w schronisku, obserwując turystów jak korzystają z mapy, pytając czy są z niej zadowoleni i co należy ulepszyć.
© Michał Siwicki