Zalety i wady map
Na rynku funkcjonuje wiele map, niekiedy dla tego samego regionu jest ich 5 lub nawet 10. Jak zorientować się, która jest lepsza, która w praktyce okaże się bardziej przydatna. Która pokaże to na czym nam zależy, w sposób wiarygodny i aktualny.
Papier
i rozmiar
Format mapy wynika z jej skali oraz wielkości przedstawianego terenu. Generalnie można założyć, że na mapie większej tego samego obszaru jest więcej informacji niż na mapie mniejszej. W większą mapę autorzy muszą włożyć więcej pracy, jej opracowanie pochłania znaczne koszty.
Jest wiele małych map reklamowych, których realna wartość jest niewielka, dla turysty górskiego – wręcz żadna. Toteż, decydując się na oszczędności, uważnie przyjrzyjmy się zawartości.
Kupując mapę zwróćmy uwagę jak się składa. Jeśli już w kiosku mamy problem z jej złożeniem, to znaczy, że będzie nam sprawiała kłopoty w przyszłości. Można taką mapę przeskładać samemu, ale nigdy nie będzie już porządnie złożona, co oznacza, że będzie się szybciej niszczyć. Najwygodniejsza w użyciu jest mapa złożona w harmonijkę, takie złożenie uzyskuje się wówczas, gdy mapa jest składana ręcznie w introligatorni. Niestety, to rozwiązanie jest bardziej kosztowne.
Niekiedy można spotkać mapy foliowane lub wydrukowane na papierze syntetycznym. Ich pozorną zaletą jest to, że powinny starczyć na długo. Trzeba jednak mieć świadomość, że taka mapa się dezaktualizuje. Szczególnie w naszych czasach, kiedy tak szybko wszystko się zmienia, z coraz większą prędkością. Na świecie trend jest przecież taki, że produkty mają mieć najwyższą jakość ale niewielką trwałość, przykładem mogą być technologie komputerowe.
Przekształcenia dotyczą także Tatr, nie mówiąc od Podhalu. Zmienia się przebieg szlaków, powstają nowe obiekty, zanikają ścieżki, lasy są powalane przez wiatr halny i lawiny, polany zarastają, kosodrzewina zmienia swój zasięg. Szczególnie zmiany w roślinności są duże, jak mało gdzie w Polsce. Zaś Podhale to jeden z najintensywniej rozwijających się regionów. Na naszych mapach wprowadzamy rocznie od kilkudziesięciu do kilkuset! poprawek, bynajmniej nie wynikających z popełnionych uprzednio błędów.
Mapie foliowanej trzeba uważnie się przyjrzeć, czy między spaw nie dostanie się woda. Na mapę foliowaną nie wniesiemy własnych poprawek. Jeśli zaś jest porozcinana, to identyfikacja kierunków, np. przy kontemplacji panoram, będzie utrudniona.
Układ
treści
Podstawowym zagadnieniem jest kierunek północy na mapie. Zdawałoby się, że kwestia ta została ostatecznie rozstrzygnięta kilkaset lat temu. Tymczasem, właśnie dla Tatr jedna z map jest w orientacji południowej. Zaletą takiej mapy jest to, że patrzy się na nią tak jak na Tatry przed wyruszeniem w góry. Na szlaku jednak, mapą taką trzeba obracać jak każdą inną. Mapa z odwróconym kierunkiem północy zmienia dotychczasowe przyzwyczajenia, radykalnie utrudnia orientację w terenie. Ktoś kto często posługuje się kompasem, będzie miał problemy. Orientacja południowa mapy jest złamaniem podstawowych zasad kartografii, zasad które mają służyć ludziom, aby łatwiej im się korzystało z map, co wcale nie jest takie proste, szczególnie w górach.
Kupując mapę należy zwrócić uwagę, czy treść na stronie mapowej i stronie informacyjnej ma tę samą orientację. Zdarza się, że jest odmienna, co dodatkowo potęguje chaos.
Niezwykle istotny jest zasięg mapy, czy nie są obcięte ważne elementy. Na niektórych mapach Droga Wolności wokół Tatr Wysokich i Bielskich jest od północy lub wschodu poza ramką, na innych Zakopane jest przecięte na pół. Autorzy, dbający o ważne obiekty, stosują tzw. wypustki, czyli pokazują fragmenty treści wystające poza ramkę. Istnienie takiej wypustki na pewno świadczy o rzetelności opracowania.
Na niektórych mapach można dostrzec kartony, czyli małe mapki. Jedne są w większej skali niż mapa główna i pełnią rolę uszczegółowiającą. Bywa też mapka w mniejszej skali, pokazująca okolice, dojazd lub specyficzną treść nie występującą na mapie. Mapki takie też świadczą o poważnym traktowaniu użytkowników.
Objaśnienie znaków, popularnie zwane legendą, winno się znajdować na stronie mapowej, bywa że jest po drugiej. Układ znaków w legendzie musi być uporządkowany, z takiej legendy łatwiej się korzysta. Duża liczba języków na jakie przetłumaczono objaśnienia, świadczy że autorzy zabiegają również o przychylność ze strony turystów zagranicznych.
Szczegółowość
treści
Teoretycznie, im mapa posiada więcej szczegółów, tym jest bardziej użyteczna. Warunkiem jest jednak umiejętne zastosowanie przez autorów wielkości symboli i opisów oraz odpowiedniej kolorystyki, tak by mapa nie była przeciążona.
Szczegółowość w potocznym rozumieniu wynika wprost ze skali. Tymczasem, nie jest to takie proste, mapa w skali 1:25 000 może być bardziej nasycona treścią niż mapa topograficzna 1:10 000. Mapa topograficzna, wielce użyteczna poza szlakiem, w dziewiczym terenie, zawiera wiele informacji zbędnych dla turysty. Poziomic jest tak dużo, że trudno się w nich połapać, nie będąc kartografem. Są punkty osnowy geodezyjnej, ogrodzenia, rowy i wiele innych informacji, bardziej przydatnych dla władz samorządowych lub wojska.
O szczegółowości treści świadczą m.in.: gęstość dróg polnych, leśnych i ścieżek, ilość strumieni na zboczach, wielkość najmniejszych plam roślinności, obecność małych polan. Szczególnie ważne są ścieżki odchodzące od naszego szlaku. Mimo, że nie zamierzamy z nich korzystać, pomagają w zorientowaniu się w terenie i wyborze właściwej dalszej drogi, np. w przypadku braku wyraźnych znaków.
Ważnym elementem są szlaki turystyczne, należy zwrócić uwagę na precyzję ich poprowadzenia. Dobrym kryterium może być poprawność rysunku, tam gdzie w terenie szlak biegnie zakosami. Dokładność pokazania charakterystycznych zakrętów, węzłów szlaków, właściwe położenie szlaku (lub ścieżki) w stosunku do strumienia lub dna doliny, to wszystko świadczy o poprawności opracowania.
Kolejną cechą mówiącą o stopniu szczegółowości mapy jest charakter zabudowy, czy jest zblokowana, uproszczona, czy też są pokazane pojedyncze domy.
Nazewnictwo w Tatrach jest bardzo bogate, stąd tylko od inwencji kartografa zależy, jak wiele nazw zmieści na mapie. Nazwy świadczą o związku człowieka z przyrodą, o jego osobistym stosunku do oglądanych obiektów lub zdobywanych szczytów. Jeśli tylko nie zaciemniają obrazu, to nazw powinno być jak najwięcej.
Tatry są łańcuchem górskim transgranicznym, stąd pojawia się kwestia rzetelności, szczegółowości i aktualności treści dla Słowacji, lub w przypadku map słowackich - dla Polski. Już na pierwszy rzut oka widać, czy informacji jest tak samo wiele na obydwu obszarach, czy szlaki są równie starannie poprowadzone. Tzw. literówki w nazwach łatwo wychwycić, trudniej będzie dostrzec brak aktualności po drugiej stronie granicy.
Czasy
przejść
Obecnie, na mapach terenów górskich ważną rolę pełnią czasy przejść. W sposobie ich prezentacji kryje się jednak kilka pułapek. Sposób obliczania musi być konsekwentny, dotyczy to zarówno podejść jak i zejść. Tymczasem, na wielu mapach możemy dostrzec ewidentne błędy. Przejawiają się one tym, że np. czas podejścia na stromym stoku jest taki sam jak czas zejścia. Taki przypadek od razu pokazuje, że czasy zostały wyliczone niechlujnie. Zdarza się, że na krótszym płaskim odcinku czas jest identyczny jak na dłuższym obok.
Wnoszenie czasów przejść jest podobne do przedstawiania odległości na mapach samochodowych. I tu i tam jest ważny dobór punktów węzłowych. Schroniska, główne szczyty i skrzyżowania dróg to naturalne węzły. Pozostałe jednak nie powinny być za gęsto rozmieszczone, by nie trzeba było ciągle dodawać wartości.
Należy porównać czasy na obszarze Polski i Słowacji. Mogą się znacznie różnić, co będzie świadczyło o braku jednolitej podstawy do obliczenia.
Istotna jest także forma zapisu, czy są to tylko minuty, trudne do przeliczenia na godziny, czy właśnie godziny z minutami. Czasami zapis może sprawiać wrażenie, że nie są to minuty, a części dziesiętne godzin.
Czytelność
Na czytelność mapy wpływa nie tylko gęstość treści, ale przede wszystkim sposób prezentacji. Wielkość czcionek, nasycenie barw, rozmiary symboli, jakość papieru i druku, to czynniki decydujące.
Barwy powierzchniowe muszą się kojarzyć z rzeczywistością, piętra roślinne powinny się odróżniać. Na dobrej mapie kosodrzewina wyraźnie odcina się od lasów.
Cieniowanie w zasadniczy sposób wpływa na czytelność barw powierzchniowych. Jeśli jest za mocne, to lasy zlewają się z kosodrzewiną lub młodnikami. Ponadto, pogarsza się wyrazistość nazw i przebiegu szlaków. Jeśli cieniowanie jest za słabe, to teren robi się płaski. Dwukolorowe cieniowanie, czyli szare wzbogacone o żółty wzmacnia plastykę rzeźby terenu, zarazem jednak, jeśli jest za mocne, zaburza kolorystykę całej mapy, utrudniając czytanie elementów powierzchniowych.
Szlaki turystyczne winny mieć mocne kolory. Największym problemem jest przedstawienie szlaków żółtych, bywają zupełnie nieczytelne. Powinny być pomarańczowe lub brązowe. Prawidłowe czytanie kolorów szlaków jest zaburzane przez występowanie obok linii dla szlaku narciarskiego. Na niektórych mapach, szlaki te są bardzo widoczne i jest ich mnóstwo.
Nazwy, aby były dobrze czytelne oraz właściwie kojarzyły się z obiektami, muszą być spacjowane i wygięte w łuk. Wykonanie tego jest to bardzo pracochłonne, ale efekt może być imponujący. Czcionki winny być maksymalnie zróżnicowane pod względem wielkości.
Dla turysty górskiego najważniejszym obiektem są schroniska. Muszą być wyraźnie widoczne na mapie, kolor czerwony jest niezbędny. Im znak jest większy, tym lepiej; nazwa - również. Schronisko powinno mieć obszerny opis w informatorze, w końcu na czas pobytu w górach staje się drugim domem.
Aktualność
W czasach, kiedy wszystko zmienia się z zawrotną prędkością, aktualność mapy nabiera kapitalnego znaczenia. Każda mapa posiada rok wydania, to jednak o niczym nie świadczy. Aby się przekonać, czy mapa jest aktualna, wystarczy znaleźć jeden do dwóch istotnych elementów, o których wiemy, że uległy zmianie. Dobrym przykładem mogą być turystyczne przejścia graniczne, co rusz otwierane w górach. W Zakopanem została uruchomiona nowa linia autobusowa, wystarczy sprawdzić czy jej przystanki zostały wniesione.
Inną, trudniejszą metodą oceny aktualności jest porównanie z poprzednim wydaniem. Jeśli dostrzeżemy choć kilka zmian - ich znalezienie na pewno nie będzie łatwe, bo mapa jest duża - to możemy mieć gwarancję, że przynajmniej najważniejsze poprawki zostały uwzględnione.
Metryczka
wydawnicza
Ciekawą lekturą może być metryczka mapy. Jeśli znajdziemy nazwiska autorów, to znak, że nie wstydzą się swojej pracy a wydawca ich ceni. Powinien być adres do wydawcy i numer telefonu, by móc zgłaszać uwagi, nawet krytyczne. Przydatny jest adres e-mail i strony internetowej, można wówczas w dowolnym czasie dowiedzieć się, czy nie zostały wydane jakieś nowości.
© Michał Siwicki